第40章 三段論法の一般的な規則について
Cap. 40. Regulae generales syllogismorum.
三段論法の一般的な規則について
§. 1.
【問い】
Quid vocas regulas generales syllogismorum?
何を三段論法の一般的規則と呼ぶのか?
【答え】
Quae observari debent in omnibus tribus figuris.
三形態全てにおいて遵守されなければならない規則。
§. 2.
【問い】
Quid vocas regulas speciales?
何を特別な規則と呼ぶのか?
【答え】
Quae non in omnibus tribus figuris debent observari, sed in una tantum aut altera.
三形態全てにおいて遵守される規則ではなく,そのうちのどれかにおいて遵守されなければならない規則。
§. 3.
【問い】
Quot sunt regulae generales?
一般的な規則はいくつあるか?
【答え】
Quatuor.
4つ。
§. 4.
【問い】
Dic primam regulam.
1番目の規則を述べよ。
【答え】
In syllogismo non debent plures esse termini, quam tres.
三段論法においては,名辞は3つ以上であってはならない。
§. 5.
【問い】
Quot modis fieri potest, ut in syllogismo sint quatuor pluresve termini?
三段論法において名辞が4つ以上になるのは,何通りの仕方があるか?
【答え】
Duobus modis, manifeste et occulte.
2通り。明らかな場合と隠れている場合。
§. 6.
【問い】
Da exemplum syllogismi vitiosi, in quo manifeste sunt quatuor termini.
明らかに名辞が4つある間違った三段論法の例を挙げよ。
【答え】
Omnis avis est bipes. Canis est bestia. E. Canis est bipes. Quatuor hic termini sunt, (1) avis, (2) bipes, (3) canis, (4) bestia.
全ての鳥は二本足である。犬は獣である。したがって,犬は二本足である。ここでは,次の4つの名辞がある。(1)鳥,(2)二本足,(3)犬,(4)獣。
§. 7.
【問い】
Quot modis occulte possunt esse quatuor pluresve termini in syllogismo?
三段論法において名辞が4つ以上隠れている場合には,何通りあるか?
【答え】
Quatuor modis.
4通り。
§. 8.
【問い】
Quinam est primus modus?
1番目の仕方は何か?
【答え】
Quando in aliquo termino qualiscunque est ambiguitas.
ある名辞が多義的であるとき。
§. 9.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
Omnis vulpes est quadrupes. Herodes est vulpes. E. Herodes est quadrupes. Quatuor termini sunt, (1) vulpes (proprie dicta), (2) quadrupes, (3) Herodes, (4) vulpes (metaphorice dicta.)
全ての狐は四本足である。ヘロデ王は狐である。したがって,ヘロデ王は四本足である。次の4つの名辞がある。(1)本来的な意味での「狐」,(2)四本足,(3)ヘロデ王,(4)〔ずる賢いという〕比喩的な意味での「狐」。
§. 10.
【問い】
Quinam secundus est modus?
2番目の仕方は何か?
【答え】
Quando abstracta cum concretis, aut casus recti cum obliquis confunduntur.
抽象的なものが具体的なものと混同されているとき,あるいは主格が斜格〔=主格以外の格〕と混同されているとき。
§. 11.
【問い】
Da exemplum de confusione abstracti cum concretes.
抽象的なものが具体的なものと混同されている例を挙げよ。
【答え】
Albedo est qualitas. Gallina est alba. E. Gallina est qualitas. Quatuor termini sunt, (1) albedo (abstractum), (2) qualitas, (3) gallina, (4) album (concretum.)
白は質である。白鳥は白である。したがって,白鳥は質である。次の4つの名辞がある。(1)抽象的な意味での「白」,(2)質,(3)白鳥,(4)具体的な意味での「白」。
§. 12.
【問い】
Da exemplum de confusione casus recti cum obliquo.
主格が斜格と混同されている例を挙げよ。
【答え】
Gallina est bipes. Iecur est in gallina. E. Jecur est bipes. Quatuor termini sunt: (1) gallina (casu recto), (2) bipes, (3) jecur, (4) in gallina (casu obliquo.)
白鳥は二本足である。肝臓は白鳥にある。したがって,肝臓は二本足である。次の4つの名辞がある。(1)白鳥は(主格),(2)二本足,(3)肝臓,(4)白鳥に(斜格)。
§. 13.
【問い】
Quinam est tertius modus?
3番目の仕方は何か?
【答え】
Quando medius terminus ingreditur conclusionem vel ex toto, vel ex parte.
中間名辞が,結論によって,全部であれ一部であれ,含まれているとき。
§. 14.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
Omnis bonus artifex est vir. Nero est bonus artifex. E. Nero est bonus vir. Quatuor termini sunt, (1) bonus artifex, (2) vir, (3) Nero, (4) bonus vir.
全てのよき技術者は成人である。ネロはよく技術者である。したがって,ネロはよき成人である。次の4つの名辞がある。(1)よき技術者,(2)成人,(3)ネロ,(4)よき成人。
§. 15.
【問い】
Quinam est quartus modus?
4番目の仕方は何か?
【答え】
Quando plus aut minus est in conclusione quam fuit in praemissis.
結論における名辞が前提におけるそれよりも,増えているあるいは減っているとき。
§. 16.
【問い】
Da exemplum, ubi plus est in conclusione.
結論の名辞が増えている例を挙げよ。
【答え】
Omnis homo est animal. Petrus est homo. E. Petrus est animal cornutum. Quatuor termini sunt, (1) homo, (2) animal, (3) Petrus, (4) animal cornutum.
全ての人間は動物である。ペトロは人間である。したがって,ペトロは有角動物である。次の4つの名辞がある。(1)人間,(2)動物,(3)ペトロ,(4)有角動物。
§. 17.
【問い】
Da exemplum, ubi minus est in conclusione.
結論の名辞が減っている例を挙げよ。
【答え】
Omnis homo est aut dives aut pauper. Irus est homo. E. Irus est dives.
全ての人間は裕福であるかあるいは貧乏である。イルスは人間である。したがって,イルスは裕福である。
§. 18.
【問い】
Dic regulam secundam generalem?
2番目の一般的な規則を述べよ?
【答え】
Ex puris particularibus praemissis nihil sequitur.
単なる特称の諸前提からは,何も導かれない。
§. 19.
【問い】
Da exemplum syollogismi vitiosi ex puris particularibus.
単なる特称的な諸前提にもとづく間違った三段論法の例を挙げよ。
【答え】
Quidam mortuus est beatus. Quidam mortuus est damnatus. Quidam damnatus est beatus.
ある死者は幸福な人である。ある死者は不幸な人である。ある不幸な人は幸福な人である。
§. 20.
【問い】
Dic regulam tertiam generalem.
3番目の一般的な規則を挙げよ。
【答え】
Ex puris negativis praemissis nihil sequitur.
単なる否定的な諸前提からは,何も導かれない。
§. 21.
【問い】
Da exemplum syollogismi vitiosi ex puris negativis.
単なる否定的な諸前提にもとづく間違った三段論法の例を挙げよ。
【答え】
Nullus lapis est baptizandus. Nullus infans est lapis. E. Nullus infans est baptizandus.
石はどれも洗礼されるべきではない。幼児は石ではない。したがって,幼児は洗礼されるべきではない。
§. 22.
【問い】
Dic regulam quartam generalem.
4番目の一般的な規則を挙げよ。
【答え】
Conclusio debet imitari partem debiliorem praemissarum.
結論は諸前提の然るべき箇所と対応しなければならない。
§. 23.
【問い】
Planius eloquere hanc regulam.
この規則をもっと詳しく説明せよ。
【答え】
Si una ex praemissis est partcularis vel negativa, conclusio quoque debet esse particularis vel negativa.
もし前提のひとつが特称命題あるいは否定命題であるならば,結論もまた特称命題あるいは否定命題である。
§. 24.
【問い】
Da exemplum syllogismi vitiosi propter conclusionem universalem.
全称的な結論について,この間違った三段論法の例を挙げよ。
【答え】
Omnis aves est bipes. Quoddam animal est avis. E. Omne animal est bipes. Pro: Quoddam animal est bipes.
全ての鳥は二本足である。ある動物は鳥である。したがって,全ての動物は二本足である。正しくは,ある動物は二本足である。
§. 25.
【問い】
Da exemplum vitiosi syollogismi propter conclusionem affirmativam.
肯定的な結論について,この間違った三段論法の例を挙げよ。
【答え】
Nulla avis est quadrupes. Gallina est avis. E. Gallina est quadrupes. Pro: Gallina non est quadrupes.
鳥はどれも四本足ではない。白鳥は鳥である。したがって,白鳥は四本足である。正しくは,白鳥は四本足ではない。
§. 26.
【問い】
Quid si utraque praemissarum sit universalis, an conclusio quoque debet esse universalis?
大前提と小前提の両方が全称的であるとき,結論もまた全称的とであると言えるのではないか?
【答え】
Licitum hoc erit in prima et secunda figura, non vero in tertia, sicut patet in modo Darapti et Felapton.
これは第一形態と第二形態とでは言えるが,しかし第三形態では言えない。これはDARAPTIとFELAPTONでそうならない。
【訳者解説】
例:全ての鳥は二本足である。全ての鳥は動物である。したがって,ある動物は二本足である(第39章第25問参照)。同じく,鳥はどれも四本足ではない。全ての鳥は動物である。したがって,ある動物は四本足ではない(第39章第26問参照)。




