第55章 ソフィスト的三段論法について
Cap. 55. De syllogismo sophistico.
ソフィスト的三段論法について
§. 1.
【問い】
Quomodo alias vocatur syllogismus sophisuticus?
ソフィスト的三段論法は,他に何と呼ばれるか?
【答え】
Syllogismus fallax, seu falsus, item fallacia.
詭弁的三段論法,偽りの三段論法,同じく,詭弁とも。
§. 2.
【問い】
Quot modis acctpitur vocabulum syllogismi falsi seu sophistici?
偽りの三段論法ないしソフィスト的三段論法という言葉は,何通りに解されるか?
【答え】
Duabus, late, et stricte.
2通り。広義と狭義。
【校正】
accpitur - accipitur
§. 3.
【問い】
Quomodo late?
広義の場合は何と解されるか?
【答え】
Pro syllogismo quolibet falso, sive is opponatur syllogismo demonstrativo, sive topico.
何らかの偽である三段論法。すなわち,証明的三段論法ないトピカ的三段論法に反しているもの。
§. 4.
【問い】
Quomodo stricte?
狭義の場合は?
【答え】
Pro solo eo falso, qui opponitur topico.
トピカ的三段論法に反している偽の三段論法のみ。
§. 5.
【問い】
Quo sensu accepti Aristoteles sophisticum syllogismum?
アリストテレスは,ソフィスト的三段論法をどのような意味で解しているか?
【答え】
Stricto.
狭義で。
§. 6.
【問い】
Quomodo vero appellavit alteram speciem syllogismi falsi?
アリストテレスは,偽の三段論法のもうひとつの種を何と名付けたか?
【答え】
Pseudographema.
見かけだけの推論。
§. 7.
【問い】
Quo sensu nos accipiemus?
私たちはどちらの意味に解するか?
【答え】
Lato.
広義に。
§. 8.
【問い】
Quare?
なぜか?
【答え】
Quia nihil vetat ab utraque specie abstrahere naturam communem.
なぜなら,両方の種から共通の本性を引き出すことを,何も禁じていないからである。
§. 9.
【問い】
Quid ergo est syllogismus sophisticus hoc lato sensu?
では,広義におけるソフィスト的三段論法とは何なのか?
【答え】
Syllogismus errorem in conclusione pariens propter praemissas vitiosas.
前提が間違っているため,結論において誤ったことを導き出す三段論法。
§. 10.
【問い】
Quot modis praemissae possunt esse vitiosae?
前提は,何通りの仕方で間違いうるか?
【答え】
Tribus; vel ex parte materiae tantum; vel ex parte formae tantum; vel ex parte materiae et formae simul.
3通り。内容のみで,形式のみで,あるいは内容・形式ともに。
§. 11.
【問い】
Quomodo ex parte materiae tantum?
内容のみが間違っているとは,どのように?
【答え】
Si una vel utraque praemissarum sit materialiter falsa.
前提の一方あるいは両方が,内容的に偽であるとき。
§. 12.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
O. vulpes est quadrupes. Gallina est vulpes. E. Gallina est quadrupes. Hic minor aperte falsa est.
全ての狐は四本足である。全ての鶏は狐である。したがって,全ての鶏は四本足である。ここでは,小前提が明らかに偽である。
§. 13.
【問い】
Quomodo ex parte formae tantum?
形式的に間違っているとは,どのように?
【答え】
Si violetur aliqua regula syllogistica ex iis, quas dedimus c. 40. et 41.
第40章および第41章で挙げた三段論法の規則が破られているとき。
§. 14.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
Quoddam quadrupes est vulpes. Omnis equus est quadrupes. E. Omnis equus est vulpes. Hic maior propositio laborat vitio formae, quia est particularis in prima figura.
ある四本足のものは狐である。全ての馬は四本足である。したがって,全ての馬は狐である。ここでは,大前提が形式上の誤りに繋がっている。なぜなら,第一形態における特称命題だからである。
§. 15.
【問い】
Quomodo ex parte formae et materiae simul?
内容的にも形式的にも誤っているとは,どのように?
【答え】
Si duo illa, quae diximus, vitia coniungantur.
私たちが述べた2つの間違いが同時に起こるとき。
§. 16.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
Quoddam quadrupes est vulpes. Gallina est quadrupes. E. Gallina est vulpes. Hic et in maiore est vitium formae, ut paulo ante, et minor aperte est falsa.
ある四本足のものは狐である。鶏は四本足である。したがって,鶏は狐である。ここでは,大前提に形式上の瑕疵があり(これは前述の通り),小前提は明らかに偽である。
§. 17.
【問い】
Quid vero, si aliquo in termino sit ambiguitas, ita ut uno sensu propositio sit vera, altero falsa?
さて,もし何らかの名辞において多義性が見られ,ある意味では真だがある意味では偽であるときは,どうなるか?
【答え】
Tum perinde erit, sive materiam accusare velis, sive formam.
そのときはまず,君が内容を批判したいのか,形式を批判したいのかが重要である。
§. 18.
【問い】
Quomodo materiam accusare potero?
どのように内容を批判することができるか?
【答え】
Si tetminum ambiguum interpreteris eo sensu, quo propositio sit falsa.
多義的な名辞を,その命題が偽になるように解釈する。
【校正】
tetminum - terminum
§. 19.
【問い】
Quomodo formam?
どのように形式を?
【答え】
Si ostendas, propositiones quidem omnes materialiter esse veras, sed in syllogismo hinc oriri quatuor terminos, quod est contra primam regulam generalem.
全ての命題が内容上は真であるが,しかし三段論法の中に4つ名辞が登場しており,それゆえに〔三段論法の〕一般的な第一規則に反していることを明らかにする。
§. 20.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
O. vulpes est quadrupes. Herodes est vulpes. E. Herodes est quadrupes.
全ての狐は四本足である。ヘロデは狐である。したがって,ヘロデは四本足である。
§. 21.
【問い】
Iam accusa mihi vitium materiae.
では,内容上の瑕疵を批判してみて欲しい。
【答え】
O. vulpes scil. proprie dicta est quadrupes. Herodes est vulpes sci. proprie dicta. Minor est falsa.
全ての狐すなわち本来的な意味での狐は,四本足である。ヘロデは,本来的な意味では狐ではない。この小前提は偽である。
§. 22.
【問い】
Accusa vitium formae.
形式上の瑕疵を批判せよ。
【答え】
O. vulpes scil. proprie dicta est quadrupes. Herodes est vulpes scil. metaphorice dicta. Sunt quatuor termini.
本来的な意味での狐は全て,四本足である。ヘロデは,比喩的な意味で狐である。名辞が4つある。
§. 23.
【問い】
Quomodo dividuntur vulgo fallacia ex Aristotele?
詭弁はアリストテレスによって普通どのように区分されているか?
【答え】
In fallacias intra, et extra dictionem. Utrumque genus iterum subdividitur.
言明の内部における詭弁と,外部における詭弁。どちらの類もさらに下位区分される。
§. 24.
【問い】
Quid censes de illis fallaciis?
これらの詭弁について,君はどのように評価するか?
【答え】
Aristoteles in iis magis respexit ad modum disputandi veterem sui aevi, quam hodiernum, et nostris temporibus accommodatum.
アリストテレスは,これらの詭弁について,私たちの時代に適った現代的な議論の方法ではなく,むしろ彼の時代における古い議論の方法に着目していた。
§. 25.
【問い】
Quomodo disputabant olim veteres?
昔の人々はどのように議論していたのか?
【答え】
Per interrogationes minutas.
細かい質問を通じて。
§. 26.
【問い】
Quomodo nos hodie?
私たちは今日どのように?
【答え】
Per integros syllogismos, absque interrogatione prolatos.
質問を挟むことなく,まとまった三段論法を通じて。
§. 27.
【問い】
Unde intelligo Aristotelem respexisse ad morem illum veterem?
アリストテレスがこの古い習慣に着目していたことは,どこから分かるのか?
【答え】
Manifestissime hoc intelligis e fallacia, quae vocatur secundum plures interrogationes.
複数の質問による詭弁と名付けられたものから,これをはっきりと理解できる。
§. 28.
【問い】
Da exemplum huius fallaciae.
そのような詭弁の例を挙げよ。
【答え】
Si quis alterum interroget: Desiistine furari?
ある人が他人に「君は泥棒を止めたのか?」と尋ねたとき。
§. 29.
【問い】
Ostende hic fallaciam plurium interrogationum?
これが複数の質問による詭弁であることを明らかにせよ?
【答え】
In quaestione hac, tametsi unica videtur interrogatio, revera tamen sunt duae.
この質問においては,ひとつの質問しかないように見えるが,実はふたつある。
§. 30.
【問い】
Quaenam est prior?
1番目の質問は何か?
【答え】
An ante furatus es?
君はかつて泥棒だったか?
§. 31.
【問い】
Quaenam posterior?
2番目の質問は何か?
【答え】
An non etiamnum furaris?
君は将来も泥棒であるか?
§. 32.
【問い】
Quid observandum est respondenti circa modum disputandi hodiernum?
今日の議論の方法に関して,回答者は何に注意しなければならないか?
【答え】
Ante omnia videndum est, an conclusio opponentis contradicat nostrae thesi.
相手の結論が私たちの主張と矛盾しているかどうかを,まず見なければならない。
§. 33.
【問い】
Si non contradicat quid faciendum est?
もし矛盾していないならば,次は何をしなければならないか?
【答え】
Concedatur totum argumentum salva thesi.
主張をそのままに,〔相手の〕論拠全体を認める。
§. 34.
【問い】
Da exemplum conclusionis adversariae, quae tehsi non contradicat.
矛盾はしていないが食い違っている結論の例を挙げよ。
【答え】
Sit thesis: voluptas non est per se mala: opponatur argumentum. Quicquid per se hominem reddit malum, id ipsum est per se malum. Voluptas immoderata per se hominem reddit malum. E. Voluptas immoderata est per se mala. Haec conclusio thesi non contradicit.
次のような主張。意志はそれ自体では悪ではない。これは,次のような論拠に反している。人間を悪に変えるものは何であれ,それ自体で悪である。不適切な意志は,それ自体で人間を悪に変える。したがって,不適切な意志はそれ自体で悪である。この結論は,先の主張と矛盾しない。
§. 35.
【問い】
Ostende hoc.
もっと詳しく。
【答え】
Quia non habet idem subiectum. Thesis enim loquitur de voluptate simpliciter, antithesis vero de voluptate immoderata.
なぜなら,主語が同じではないからである。すなわち,主張は単に意志について述べているのだが,反論は不適切な意志について述べている。
§. 36.
【問い】
Quot modis potest adversarius thesi nostrae contradicere?
相手は何通りの仕方で私たちの主張に反することを述べうるか?
【答え】
Duobus modis: manifeste et implicite.
2通り。明示的な場合と黙示的な場合。
§. 37.
【問い】
Quomodo manifeste?
明示的とはどのように?
【答え】
Si conclusio eius contradicit nostrae thesi.
相手の結論が私たちの主張と矛盾しているとき。
§. 38.
【問い】
Quomodo implicite?
黙示的とはどのように?
【答え】
Si thesin nostram ad hibet in suo syllogismo loco unius praemissarum, et inde elicit conclusionem absurdam.
相手が私たちの主張を,自身の三段論法における前提のどちらか一方として使い,そしてそこから不条理な結論を取り出すとき。
§. 39.
【問い】
Da exemplum utriusque contradictionis. Sit thesis: Omnis vulpes est quadrupes.
両方の矛盾の例を挙げよ。
【答え】
Si opponens sic argumentetur. Herodes non est quadrupes. Herodes est vulpes. E. Quaenam vulpes non est quadrupes. Contradicit nostrae thesi manifeste. Si autem sic argumentetur: Omnis vulpes est quadrupes. Herodes est vulpes. E. Herodes est quadrupes, quod est absurdum: contradicit nostrae thesi implicite.
「全ての狐は四本足である」と主張する。もし相手が「ヘロデは四本足ではない。ヘロデは狐である。したがって,ある狐は四本足ではない」と反論する。相手は明示的に私たちの主張に反対している。しかし,もし相手が「全ての狐は四本足である。ヘロデは狐である。したがって,ヘロデは四本足である。しかし,これは不条理である」と反論するならば,彼は私たちの主張に黙示的に反対している。
§. 40.
【問い】
Si opponens nostrae thesi contradicit, quid tum faciendum est?
もし相手が私たちの主張に反対してきたら,そのときはどうしなければならないか?
【答え】
Prius examinanda est forma syllogismi, deinde materia.
まず三段論法の形式をチェックし,それから内容をチェックする。
§. 41.
【問い】
Quid faciendum, si forma est vitiosa?
もし形式に瑕疵があるときは,どうすればよいか?
【答え】
Ostendatur illud vitium, prolata regula syllogistica, contra quam peccatum est.
違反している三段論法の規則を挙げて,その瑕疵を指摘すればよい。
§. 42.
【問い】
Responde E. ad hunc syllogismum. Nulla Gallina est quadrupes. Nulla vulpes est Gallina. E. Nulla vulpes est quadrupes.
では,つぎの三段論法について答えよ。どの鶏も四本足ではない。どの狐も鶏でない。したがって,どの狐も四本足ではない。
【答え】
Vitium est in forma, quia ex puris negativis nihil sequitur.
間違いは形式にある。なぜなら,純粋な否定命題からは何も導き出されないからである。
§. 43.
【問い】
Si forma est legitima, quomodo re respondendum est ad materiam?
もし形式が正当ならば,内容に対してどのように反論すればよいか?
【答え】
Negando maiorem vel minorem propositionem, vel etiam utramque.
大前提ないし小前提,あるいはその両方を否定する。
§. 44.
【問い】
Quot modis negatur aliqua propositio?
命題は何通りの仕方で否定されるか?
【答え】
Tribus modis: vel enim tantum negamus eam, et petimus eius probationem ab adversario: vel negamus eius universalitatem, et hanc infringimus, per instantiam: vel illi sic contradicimus, ut argumentum invertamus et retorqueamus in adversarium.
3通り。すなわち,(1)単に否定してその証明を相手方に求めるとき,(2)その普遍性を否定して,反例を通じて覆すとき,(3)その命題と矛盾する命題を挙げて,〔相手の〕論証を逆用して押し返すとき。
§. 45.
【問い】
Quid faciendum est, si propositionem a nobis negatam probare adversarius non possit?
もし私たちによって否定された命題を,相手方が証明できないならば,どうすればよいのか?
【答え】
Si adversarius deficit in probando, perseverare possumus in nostra negatione absque ulla probatione nostra.
もし相手方が証明に失敗するならば,私たちは私たちの否定を維持することができる。このとき,私たちの側の主張を証明する必要はない。
§. 46.
【問い】
Quid vero, si propositionem negatam probaverit adversarius?
しかし,もし相手方が,否定された命題を証明したときはどうするのか?
【答え】
Tum potest plerumque responderi per distinctionem.
そのときは多くの場合,区分を通じて反論することができる。
§. 47.
【問い】
Quomodo hic procedendum est?
ここではどのように進めなければならないか?
【答え】
Distinctio (1) est proferenda, (2) applicanda ad argumentum.
(1)区分を提示し,(2)それを論証に当て嵌める。
§. 48.
【問い】
Solve E. per distinctionem hunc syllogismum. (repetitum e superioribus q. 36.) Herodes non est quadrupes. Herodes est vulpes. E. Quaedam vulpes non est quadrupes.
では区分を通じて,次の三段論法を解決せよ(これは前述第36問の再録である)。ヘロデは四本足ではない。ヘロデは狐である。したがって,ある狐は四本足ではない。
【答え】
(1) Distinguo: vocabulum vulpes sumitur vel proprie, vel metaphorice. (2) Distinctionem applico ad argumentum: Herodes non est quadrupes: Herodes est vulpes. scil. proprie dicta, nego minorem.
(1)次のように区分する。「狐」という単語は,本来的な意味で解されるときと,比喩的な意味で解されるときがある。(2)この区分を,論証に適用する。ヘロデは四本足ではない。私は,ヘロデが本来的な意味で狐であることを否定する。
§. 49.
【問い】
Semperne in hac applicatione distinctionis negatur aliqua praemissarum?
区分のこのような適用は,常に前提を否定するものでなければならないか?
【答え】
Non semper, sed interdum conceditur totum argumentum salva thesi.
そんなことはない。むしろ,自分の主張をそのままにしながら,〔相手の〕論証全体を認めることもある。
§. 50.
【問い】
Declara per exemplum modo allatum de Herode.
直近で挙げたヘロデの例を通じて説明せよ。
【答え】
Distinctionem sic applico: Herodes non est quadrupes: Herodes est vulpes, sc. metaphorice dicta: E. quaedam vulpes, sc. metaphorice dicta, non est quadrupes. Concedo totum argumentum salva thesi, quia thesis mea intelligenda est de vulpe proprie dicta.
区分を次のように適用する。ヘロデは四本足ではない。ヘロデは比喩的な意味で狐である。したがって,ある比喩的な意味での狐は四本足ではない。私は〔相手の〕論証全体を認めているが,自分の主張はそのままである。なぜなら,私の主張は本来的な意味の狐についてであると理解しなければならないからである。
§. 51.
【問い】
Quaenam porro sunt observanda iuxta morem disputandi hodiernum?
議論の現代的な習慣については,さらにどのようなことが注意されねばならないか?
【答え】
Ea discere potest ex procesu disputandi: quem his erotematis iam vides annexum.
これについては,議論の過程を通じて説明することができる。君はこの過程を,一問一答の形で今から見ることになるだろう。
ここから付録が続きますが、それについては稿を改めたいと思います。




