第35章 換位について
Cap. 35. De conversione.
換位について
§. 1.
【問い】
Quid est conversio?
換位とは何か?
【答え】
Cum tremini propositionis ita transponuntur, ut ex subiecto fiat praedicatum, et ex praedicato subiectum, salva propositionis illius veritate, e.g. Nullus homo est lapis. E. Nullus lapis est homo.
命題の名辞を,主語から述語が,述語から主語が,命題の真理値を保ったまま転換すること。例えば,「人間は誰も石ではない」,したがって「石はどれも人間ではない」。
§. 2.
【問い】
Quomodo in hoc negotio vocatur prior propositio?
この作業において,最初の命題は何と呼ばれるか?
【答え】
Convertenda vel conversa.
換位されるべき命題ないし被換位命題。
§. 3.
【問い】
Quomodo posterior?
後者の命題は何と呼ばれるか?
【答え】
Convertens.
換位命題。
§. 4.
【問い】
Quot sunt species conversionis?
換位にはいくつの種があるか?
【答え】
Tres: conversio nempe simplex, per accidens, et per contrapositionem.
3つ。単純換位,偶有換位,反対換位。
§. 5.
【問い】
Ubinam locum habet conversio simplex?
単純換位はどの場合に適用されるか?
【答え】
In universali negante, et particulari affirmante.
全称否定命題および特称肯定命題において。
§. 6.
【問い】
Quomodo?
どのように?
【答え】
Si simplicissime eadem et quantitas et qualitas propositionis retineatur.
命題の量と質をそのまま単純に保持させることによって。
【訳者解説】
つまり,名辞を単純に入れ替えることによって。
§. 7.
【問い】
Da exemplum de universali negante.
全称否定命題の例を挙げよ。
【答え】
Nullus homo est quadrupes. E. Nullum quadrupes est homo.
人間は誰も四つ足ではない。したがって,四つ足のものはどれも人間ではない。
§. 8.
【問い】
Da exemplum de particulari affirmante.
特称肯定命題の例を挙げよ。
【答え】
Quoddam animal est quadrupes. E. Quoddam quadrupes est animal.
ある動物は四つ足である。したがって,ある四つ足のものは動物である。
§. 9.
【問い】
Ubinam locum habet conversio per accidens?
偶有換位はどのような場合に適用されるか?
【答え】
In universali affirmante.
全称肯定命題において。
§. 10.
【問い】
Quomodo?
どのように?
【答え】
Si ex universali affirmante fiat particularis affirmans.
全称肯定命題から特称肯定命題を生み出すことによって。
§. 11.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
Omnis equus est quadrupes. E. Quoddam quadrupes est equus.
全ての馬は四つ足である。したがって,ある四つ足のものは馬である。
§. 12.
【問い】
Ubinam locum habet conversio per contrapositionem?
反対換位はどのような場合に適用されるか?
【答え】
Iterum in universali affirmante, et deinde in particulari negante.
ひとつは,全称肯定命題の場合,もうひとつは特称否定命題の場合。
§. 13.
【問い】
Quomodo in universali affirmante?
全称肯定命題の場合はどのように?
【答え】
Si ea convertatur in universalem negantem, sed subiecti infiniti.
その命題を全称否定命題に換位し,かつ主語を不特定にする。
§. 14.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
Omnis equus est quadrupes. E. Quicquid non est quadrupes non est equus. Seu nullum non quadrupes est equus.
全ての馬は四つ足である。したがって,四つ足でないものは馬ではない。すなわち,四つ足でないものは何も馬ではない。
§. 15.
【問い】
Quomodo in particulari negante?
特称否定命題の場合はどのように?
【答え】
Si ea convertatur in particularem affirmantem, sed subiecti infiniti.
その命題を特称肯定命題に換位し,かつ主語を不特定にする。
§. 16.
【問い】
Da exemplum.
例を挙げよ。
【答え】
Quoddam animal non est quadrupes. E. Quoddam non quadrupes est animal.
ある動物は四つ足ではない。したがって,四つ足でないあるものは動物である。
§. 17.
【問い】
Nonne etiam potest particularis negans converti simplicissime in particularem negantem?
特称否定命題を特称否定命題に単純換位できるのではないか?
【答え】
Non potest, nisi velis vitium committere.
間違いを犯そうとしない限り,できない。
§. 18.
【問い】
Sed videor tamen recte sic posse convertere: Quoddam animal non est quadrupes. E. Quoddam quadrupes non est animal. Cuius exemplum sit sella quadrupes.
しかし私の見るところ,次のように正しく換位できる。ある動物は四つ足ではない。したがって,ある四つ足のものは動物ではない。例えば,四つ足の椅子。
【答え】
Vera quidem hic est utraque propositio: sed hoc evenit per accidens et beneficio materiae, non vero beneficio formae.
なるほど,この例では両方の命題が真である。しかし,これは素材にもとづいて偶然そうなっているのであって,形式によってそうなっているのではない。
§. 19.
【問い】
Quare non beneficio formae?
なぜ形式によってではないのか?
【答え】
Quia si fieret hoc beneficio formae, locum haberet conversio talis in omnibus exemplis. Atqui vel sexcenta possunt exempla dari, ubi, si hoc pacto procedas propositio convertenda sit vera, convertens vero falsa.
もしこれが形式的にそうなっているならば,このような換位はあらゆる事例に当てはまらなければならない。ところが,このような仕方でやると,換位されるべき命題は真であるが,換位命題は偽であるような事例が,何千と挙げられる。
§. 20.
【問い】
Satis mihi erit unicum exemplum, id ergo abs te peto.
例はひとつで十分なので,これを君に出してもらいたい。
【答え】
Quoddam animal non est equus. E. Quidam equus non est animal. Hic propositio convertens est falsa. Fiet autem vera, si sic convertas: quoddam, quod non est equus, est animal.
ある動物は馬ではない。したがって,ある馬は動物ではない。この場合,換位命題は偽である。しかし,もし君が次のように換位するならば,真になるであろう。馬でないあるものは動物である。
【訳者解説】
逆は必ずしも真ならず。
§. 21.
【問い】
Ut hactenus dicta firmius retineantur: quaero quot modis convertatur universalis affirmativa?
これまで述べられたことをよりはっきりと把握するために,私は問いたいのだが,全称肯定命題を換位する仕方は何通りあるのか?
【答え】
Duobus: (1) per accidens, (2) per contrapositionem.
2通り。(1)偶有換位,(2)反対換位。
§. 22.
【問い】
Quomodo universalis negativa?
全称否定命題はどのように?
【答え】
Tantum simpliciter.
単純換位のみ。
§. 23.
【問い】
Quomodo particularis affirmativa?
特称肯定命題はどのように?
【答え】
Tantum simpliciter.
単純換位のみ。
§. 24.
【問い】
Quomodo particularis negativa?
特称否定命題はどのように?
【答え】
Tantum per contrapositionem.
反対換位のみ。
§. 25.
【問い】
Annon universalis affirmativa potest etiam simpliciter converti ut in hoc exemplo: Omnis homo est animal rationale. E. Omne animal rationale est homo.
全称肯定命題は,次の例のように,単純換位できるのではないか。全ての人間は理性的動物である。したがって,全ての理性的な動物は人間である。
【答え】
Fit hoc iterum beneficio materiae, non formae; itaque a nobis h. l. non attenditur.
これも素材からそうなっているだけであり,形式からそうなっているわけではない。したがって,私たちは,本書ではこれを扱わない。
【訳者解説】
否定例を挙げておく。全ての犬は四つ足の動物である。したがって,全ての四つ足の動物は犬である。後者は偽である。
§. 26.
【問い】
Quid cavendum est in quibusdam conversionibus?
これらの換位において,何に注意しなければならないか?
【答え】
Ne casus recti ponantur pro obliquis, et contra.
主格を斜格と混同しない。逆もまた然り。
【訳者解説】
主格とは,「私は」「犬は」などの「は」「が」がつくもの。斜格はそれ以外。例えば「私に」「私を」「私から」。
§. 27.
【問い】
Declara per exemplum.
例を挙げて説明せよ。
【答え】
Haec propositio: Quidam equus est in stabulo, non ita convertenda est: Quoddam stabulum est in equo, sed: quoddam quod est in stabulo, est equus.
「ある馬は家畜小屋の中にいる」という命題は,「ある家畜小屋は馬の中にいる」と換位してはならず,「家畜小屋の中にいるあるものは馬である」と換位しなければならない。
§. 28.
【問い】
Quid curandum est in propositionibus, quarum copula est temporis praeteriti vel futuri?
接辞が過去形あるいは未来形になっている命題においては,何に注意しなければならないか?
【答え】
Ut illa copula recte convertatur.
その接辞を正しく換位する。
§. 29.
【問い】
Declara et hoc per exemplum.
これも例を挙げて説明せよ。
【答え】
Haec propositio: Omnis senex fuit puer, ita convertetur: Quidam, qui fuit puer, est senex. Non vero: Quidam puer fuit senex.
「全ての老人は若者であった」という命題は,「若者であったあるものは老人である」と換位する。「ある若者は老人であった」と換位してはならない。
§. 30.
【問い】
Da exemplum de copula futuri temporis.
未来形の接辞について例を挙げよ。
【答え】
Haec propositio: Quidam puer erit senex, ita convertetur: Quidam, qui erit senex, est puer: non vero: Quidam senex erit puer.
「ある若者は老人になる」という命題は,「老人になるあるものは若者である」と換位する。「ある老人は若者になる」と換位してはならない。




