表示調整
閉じる
挿絵表示切替ボタン
▼配色
▼行間
▼文字サイズ
▼メニューバー
×閉じる

ブックマークに追加しました

設定
0/400
設定を保存しました
エラーが発生しました
※文字以内
ブックマークを解除しました。

エラーが発生しました。

エラーの原因がわからない場合はヘルプセンターをご確認ください。

ブックマーク機能を使うにはログインしてください。
29/55

第29章 様相命題について

Cap. 29. De propositionibus modalibus.

様相命題について



§. 1.

【問い】

Quid est propositio modalis?

様相命題とは何か?


【答え】

Quae antepositam habet aliquam particulam modalem, seu modum.

前置された様相小辞,すなわち様相を持つ命題。



§. 2.

【問い】

Quot sunt modi seu particulae modales?

様相辞すなわち様相にはいくつあるか?


【答え】

Quatuor: necesse, contingens, impossibile et possibile.

4つ。「必然である」(necesse),「偶然である」(contingens),「不可能である」(impossibile)および「可能である」(possibile)。



§. 3.

【問い】

Da exemplum de modo necesse.

必然様相の例を挙げよ。


【答え】

Necesse est hominem esse animal.

人間が動物であるのは必然である。



§. 4.

【問い】

Da exemplum de modo contingens.

偶然様相の例を挙げよ。


【答え】

Contingit hominem esse doctum.

人間が教養を持つのは偶然である。



§. 5.

【問い】

Da exemplum de modo impossibili.

不可能様相の例を挙げよ。


【答え】

Impossibile est hominem esse lapidem.

人間が石であることは不可能である。



§. 6.

【問い】

Da exemplum de modo possibili.

可能様相の例を挙げよ。


【答え】

Possibile est hominem mori.

人間が死ぬことは可能である。



§. 7.

【問い】

Annon de his propositionibus iam actum est cap. vigesimo secundo, ubi veras propositiones distinximus in necessarias et contingentes, falsas vero in impossibiles et possibiles?

これらの命題については,既に第22章で扱ったのではないか。そこでは,真の命題を必然命題と偶然命題に,偽の命題を不可能命題と可能命題に分けたのだから


【答え】

Non: nam illic soliciti fuimus tantum de materia, hic vero loquimur tantum de forma propositionum. Itaque fieri potest, ut aliqua propositio materialiter necessaria, formaliter tamen careat modo necesse, vel etiam habeat modum plane nullum.

否。第22章で私たちが考えたのは,命題の質料についてであり,ここでは形相について述べているからである。したがって,質料的に必然な命題が,形相的には必然様相を欠いていることがありうる。あるいは,そもそも何の様相も持っていないこともありうる。



§. 8.

【問い】

Da exemplum.

例を挙げよ。


【答え】

Haec propositio: homo est animal: materialiter est necessaria: quia connexio praedicati cum subiecto est necessaria, formaliter vero est absoluta et carens omni modo interim est vera.

「人間は動物である」という命題。これは,質料的には必然である。なぜなら,述語と主語の連結が必然だからである。しかし,形相的には,いかなる様相も持たない不特定の真なる命題である。



§. 9.

【問い】

Da aliud exemplum.

別の例を挙げよ。


【答え】

Haec propositio: contingit hominem esse animal, materialiter est necessaria (ob causam superiorem) formaliter vero modalis quidem, sed non de modo necesse: et ea propter est falsa.

「人間が動物であるのは偶然である」という命題。これは,形相的には必然命題である(前述の理由と同じ)。しかし,形相的には様相命題であり,しかも必然様相ではない。そしてそれゆえに偽である。


【訳者解説】

「述語と主語の連結が必然だから」というのは,様相辞を一旦外して,述語と主語だけを比較するときを言う。「人間が動物であることは偶然である」が必然的なわけではない。



§. 10.

【問い】

Quare est falsa?

なぜ偽か?


【答え】

Quia ad veritatem propositionis modalis requiritur, ut modus formalis congruat cum conditione materiae.

なぜなら,様相命題が真になるためには,形相としての様相が質料としての条件と合致しなければならないからである。



§. 11.

【問い】

Si haec propositio: contingit hominem esse animal, est falsa, peto ut illi contradicas.

もし「人間が動物であるのは偶然である」という命題が偽であるならば,どうやってこれを否定すればよいのか?


【答え】

Non contingit hominem esse animal.

人間が動物であるのは偶然ではない。



§. 12.

【問い】

Sed annon hoc ipsum falsum est? videris enim dicere, hominem non esse animal?

しかしこの命題も偽ではないのか。というのは,人間は動物ではないと言うことになるからである。


【答え】

Hoc non sequitur.

そうはならない。



§. 13.

【問い】

Quare?

なぜか?


【答え】

Quia, qui negat modum contingens vel necesse, is non statim negat orationem a modo separatam, sed fieri potest, ut tantum neget modum, i.e. contingentiam vel necessitatem illius propositionis.

なぜなら,偶然様相あるいは必然様相を否定する人は,様相から切り離された言明それ自体を否定しているわけではないからである。むしろ,様相だけを,すなわちその命題が偶然あるいは必然であることだけを否定していることがありうる。



§. 14.

【問い】

Accommoda ad exemplum prolatum.

前述の例に適用せよ。


【答え】

Qui dicit: non contingit hominem esse animal: is non negat hominem esse animal, sed tantum negat, quod hominem esse animal sit contingens: est enim potius necessarium.

「人間が動物であることは偶然ではない」(non contingit hominem esse animal)と言うとき,これは「人間が動物である」(homo est animal)ことを否定しているのではなく,「人間が動物である」(homo est animal)ことが「偶然である」(contingens)ことを否定している。というのは,これはむしろ必然だからである。



§. 15.

【問い】

Quot sunt consideranda in qualibet propositione modali?

様相命題について考慮しなければならないことは,いくつあるか?


【答え】

Duo, nempe modus et dictum.

2つ。すなわち様相と言われている内容。



§. 16.

【問い】

Quid hic vocatur dictum?

「言われている内容」(dictum)とここで呼ぶのは何か?


【答え】

Propositio a modo separata.

様相から切り離された命題。



§. 17.

【問い】

Declara per exemplum.

例を挙げて説明せよ。


【答え】

In hac propositione: contingit hominem esse doctum, contingit est modus, sed hominem esse doctum est dictum.

「人間が教養を持つのは偶然である」(contingit hominem esse doctum)と言う命題においては,「偶然である」(contingit)が様相であり,「人間が教養を持つ」(hominem esse doctum)が言われている内容である。



§. 18.

【問い】

Quomodo resolvi debent propositiones modales in usum syllogisticum?

様相命題は,三段論法に使うときはどのように分解しなければならないか?


【答え】

Ita debent resolvi, ut ex infinitivis dicti fiant modi finiti; modales vero particulae inter subiectum et praedicatum collocentur et referantur ad copulam.

言われている内容を,不定句から定句へと戻す。そして,主語と述語の間に様相小辞を入れて,そして結辞として扱う。


【訳者解説】

不定句とは,ラテン語で名詞の対格と動詞の不定詞だけで作られた文のことである。通常、英語のthat節に相当する。日本語ではこの作業は行われない。



§. 19.

【問い】

Resolve ergo hanc: necesse est hominem esse animal.

では「人間が動物であることは必然である」を変形せよ。


【答え】

Homo necessario est animal.

人間は必然的に動物である。



§. 20.

【問い】

Resolve illam: contingit hominem esse doctum.

「人間が教養を持つことは偶然である」を変形せよ。


【答え】

Homo contingenter est doctus.

人間は偶然に教養を持つ。



§. 21.

【問い】

Resolve illam: impossibile est hominem esse lapidem.

「人間が石であることは不可能である」を変形せよ。


【答え】

Homo impossibiliter est lapis: vel homo non potest esse lapis.

人間は不可能的に石である。あるいは,人間は石であることができない。


【訳者解説】

前者の副詞的表現は日本語では成立しない。



§. 22.

【問い】

Resolve istam: possibile est hominem mori.

「人間が死ぬことは可能である」を変形せよ。


【答え】

Homo possibiliter moritur: vel homo potest mori.

人間は可能的に死ぬ。あるいは,人間は死ぬことができる。


【訳者解説】

前者は日本語として若干奇異である。

評価をするにはログインしてください。
ブックマークに追加
ブックマーク機能を使うにはログインしてください。
+注意+

特に記載なき場合、掲載されている作品はすべてフィクションであり実在の人物・団体等とは一切関係ありません。
特に記載なき場合、掲載されている作品の著作権は作者にあります(一部作品除く)。
作者以外の方による作品の引用を超える無断転載は禁止しており、行った場合、著作権法の違反となります。

この作品はリンクフリーです。ご自由にリンク(紹介)してください。
この作品はスマートフォン対応です。スマートフォンかパソコンかを自動で判別し、適切なページを表示します。

↑ページトップへ