第20章 命題一般について
Cap. 20. Patris generalis tractatus 2. De propositione, et quidem in genere.
命題一般について
§. 1.
【問い】
Quid est propositio?
命題とは何か?
【答え】
Est oratio, quae aliquid de aliquo affirmat vel negat, e.g. homo est animal. Homo non est animal.
命題とは,あることをある別のことに関連づけて肯定したり否定したりする主張である。例えば「人間は動物である」。「人間は動物ではない」。
§. 2.
【問い】
Quomodo alias definitur propositio?
命題は他にどのように定義されるか?
【答え】
Propositio est oratio, in qua verum vel falsum inest.
命題とは,真であったり偽であったりする主張である。
§. 3.
【問い】
Quomodo alias vocatur propositio?
命題は他に何と呼ばれるか?
【答え】
Enunciatio.
言明。
§. 4.
【問い】
An non inter propositionem et enunciationem est aliquod discrimen, saltem conceptuum?
命題と言明との間には,概念化の違いのみに由来する何らかの違いがあるのではないか?
【答え】
Est. Nam propositio solet vocari, cum reperitur in syllogismo, enunciatio, cum extra syllogismum. Verum hoc ipsum discimen saepe non attenditur.
ある。なぜなら命題は通常,三段論法の中に見出されるものであるが,言明は三段論法の外に見出されるからである。しかしこの違いは,しばしば無視される。
§. 5.
【問い】
Quot sunt partes propositionis?
命題の諸部分にはいくつあるか?
【答え】
Tres: subiectum, praedicatum, et copula.
3つ。主語,述語および結辞。
§. 6.
【問い】
Quid est subiectum propositionis?
命題の主語とは何か?
【答え】
Est prior pars propositionis, de qua aliquid affirmatur vel negatur.
命題の最初の前半部分であり,それについて何かが肯定されたり否定されたりする。
§. 7.
【問い】
Quid est praedicatum?
述語とは何か?
【答え】
Posterior pars propositionis, quae de subiecto affirmatur vel negatur.
命題の後ろの後半部分であり,これが主語について肯定されたり否定されたりする。
§. 8.
【問い】
Quid vocas copulam?
何を結辞と呼ぶのか?
【答え】
Verbum substantivum sum, quod subiecto et praedicato interpositum utrumque connectit. Fit autem hoc saepissme in tertia singulari praesentis indicativi.
自動詞の「である」(esse)。これが主語と述語の間に置かれて,両者を結びつける。そして,これはほとんどの場合,直接法現在形三人称となる。
【訳者解説】
直接法現在形三人称は,ラテン語の場合はest。英語の場合はis。一見,be動詞以外にも命題は考えられるように見えるが(例:AはBを愛している),ここでは古典的な三段論法のみが扱われていることに注意。古典的な三段論法では,be動詞以外の動詞で命題を形成することはできない。但し,be動詞を使って他の動詞を広範に代替できる。例:「AはBを愛している」(A amat B)→「AはBを愛するものである」(A est B amans)。
§. 9.
【問い】
Declara haec per exemplum.
例を挙げて説明せよ。
【答え】
In hac propositione: homo est animal, homo est subiectum; animal praedicatum, est copula.
「人間は動物である」(homo est animal)という命題があるとする。この場合,「人間」(homo)が主語,「動物」(animal)が述語,「〜は〜である」(est)が結辞である。
§. 10.
【問い】
Annon sunt qui negant, copulam esse partem propositinis?
結辞が命題の部分であることを否定する人もいるのではないか?
【答え】
Sunt quidem: sed horum sententia nihil nobis adversatur, si recte distinguamus.
もちろんいる。しかし彼らの見解は,もし私たちが正確に区別をするならば,問題にならない。
§. 11.
【問い】
Quomodo ergo distinguemus?
ではどのように区別するのか?
【答え】
Inter partem propositionis materialem et formalem.
命題の質料的部分と形相的部分を区別する。
§. 12.
【問い】
Applica.
〔結辞に〕当て嵌めてみよ。
【答え】
Cupula non est pars in propositione materialis, bene tamen formalis.
結辞は,命題の質料的部分ではなく,形相的部分である。
§. 13.
【問い】
Quaenam ergo sunt partes materiales propositionis?
では命題の質料的部分とは何か?
【答え】
Subiectum et praedicatum.
主語と述語。
§. 14.
【問い】
Quomodo subiectum et praedicatum vocantur uno vocabulo generali?
主語と述語は,類を表すひとつの単語で何と呼ばれるか?
【答え】
Termini, vide supra cap. 2. quaest. 1.
名辞。前述第2章第1問を見よ。
§. 15.
【問い】
Verbum EST quot modis in propositione stare potest pro copula?
「である」(est)という単語は,命題において何通りに結辞となることができるか?
【答え】
Duobus modis: aut enim expresse post se habet praedicatum distinctum ut, Deus est misericors: purgatorium non est credendum; aut post se nullum habet praedicatum implicite tamen certum praedicatum connotat, et ita simul copulae et praedicati totius vim habet, e.g. Deus est: purgatorium non est.
2通り。ひとつは,estの後に区別された述語が明示的にある場合。例えば,「神は慈悲深い」(deus est misericors),「煉獄は信じられるべきではない」(purgatorium non est credendum)。もうひとつは,estの後に述語がないけれども,一定の述語が暗示されており,そしてそれゆえに結辞と述語の両方の意味を持っている場合。例えば「神は存在する」(deus est),「煉獄は存在しない」(purgatorium non est)。
【訳者解説】
2番目のestは,「である」(est)と「存在する」(est)の二重の意味を持っている。これを分離させると,例えば「神は存在するものである」(deus est ens)などのように表記できる。
§. 16.
【問い】
Quomodo vocatur in casu priore?
1番目のケースの結辞は何と呼ばれるか?
【答え】
EST tertii adiecti.
三項結辞。
§. 17.
【問い】
Quomodo in casu posteriore?
2番目のケースの結辞は何と呼ばれるか?
【答え】
EST secundi adiecti.
二項結辞。
§. 18.
【問い】
Quodnam praedicatum implicite latet in verbo EST secundi adiecti?
二項結辞に隠れている述語とは何か?
【答え】
Nullum aliud quam ens.
他でもない,「存在するもの」(ens)である。
§. 19.
【問い】
Resolve ergo hanc propositionem: Deus est.
ではこの命題を分解してみよ。「神は存在する」。
【答え】
Deus est ens.
神は存在するものである。
§. 20.
【問い】
Resolve istam: Purgatorium non est.
「煉獄は存在しない」はどうか。
【答え】
Purgatorium non est ens.
煉獄は存在するものではない。
§. 21.
【問い】
Quaenam pareterea sunt notanda de propositione?
命題について他に注意しなければならないことは何か?
【答え】
Divisiones variae et affectiones.
様々な区分と属性。




